Skolelinux Debian Labs

Eğitim-öğretimde kullanılacak bilgi-işlem araçlarının seçiminde sadece parasal konular göz önüne alınamaz (ki bu hususta özgür yazılım ürünleri maça daima 1-0 önde başlar). Birden fazla sayıda insanın ortaklaşa kullandığı kamusal alanlarda bireylerin vatandaşlık bilincine güvenmek veya bir dizi yönerge/yasak buyurmak yoluyla suistimalleri ve bilgi-işlem kazalarını önlemek çok zordur. Hele de bu alan okul gibi genç ve bu işi yeni öğrenmekte olan insanların bulunduğu bir yer ise. Amirinden aldığı emirlerin dışına çıkması her an muhtemel Ahmet efendiyi çocukların başına dikmek de bir çözüm olmadığı gibi o kurum üniversite ise bu şık da değildir. Tabii yıkıp dökerek sadece eleştiride bulunmak bizim tercih edeceğimiz bir yaklaşım olmamalı. Yapıcı olmak gayesiyle bu kısa incelemede tanıtacağım `Skolelinux´ çok kullanıcı sistemler konusunda artık klasikleşmiş bir çözüm olan Un*x´in bütün avantajlarıyla birlikte eğitim kurumlarına özel ihtiyaçlar için derlenmiş bir GNU/Linux dağıtımı. Sözü uzatmadan tanıtıma geçelim.

Skolelinux Norveç menşeli, Knoppix'te olduğu gibi Debian tabanlı özelleştirilmiş bir GNU/Linux dağıtımı. Büyük bir olasılıkla eski bilgisayarlardan müteşekkil bir makina parkına da sahip eğitim kurumlarında bu özelleştirmenin ön şartı, atıl durumdaki bilgisayarları değerlendirecek bir çözüm sunmak olmalıdır. LTSP (Linux Terminal Server Project) özelliği sayesinde Skolelinux bu şartı apriori olarak sağlıyor. LTSP tabanlı bilgisayar laboratuvarları çok yeni bir fikir değil. LTSP´nin ön sayfasında çok miktarda `başarı öyküsü´ ile karşılaşabilirsiniz. Skolelinux LTSP kullanımını çok daha kolay hale getirirken buna bir de Debian´ın malum avantajlarını ekliyor. Peki, LTSP nedir? X Window İstemci/Sunucu modeli çerçevesinde ağ ortamında çalışacak şekilde tasarlanmıştır. İstemci rolündeki zayıf bilgisayarları, üzerinde X sunucusunun da koşturulduğu güçlü bir makinaya ağ yoluyla bağlamak ve istenen uygulamaları da sunucu makinada çalıştırmak suretiyle pek bir zayıf ve hafif (thin) bu bilgisayarları mecalleri nispetinde iş görür hale getirmenin adı LTSP oluyor. LTSP sayesinde asgari düzeyde belleğe, ağ kartına ve ekrana birşeyler çiziktirmek kabiliyetini haiz basit bir ekran kartına sahip bilgisayarlarda misal Mozilla gibi devasa boyutlarda sistem kaynağı tüketen programları kullanabiliyorsunuz. (Listede sabitdiskin olmadığına dikkat buyurunuz!) Skolelinux mimarisine ilişkin şekil bu anlattıklarımızı daha açık olarak görselleştiriyor.

Tek CD üzerinde gelen Skolelinux`un üç farklı kurulum profili var: (1) İstemci, (2) Haif istemci sunucusu (Thin client server), (3) İş istasyonu (Workstation). (1) ve (3) nolu profiller alışık olduğumuz anlamlarıyla değerlendirilebilir. (3) nolu kurulum kipi ise kurulumu bu profille gerçekleştirilen bir makinayı LTSP`de bahsi geçen sunucu haline getiriyor. Sabit disk gibi bir kalıcı kayıt aygıtına sahip olmayan hafif istemciler için kurulum doğal olarak yok, sunucu tarafında gerekli ayarlar yapıldıktan sonra ihtiyacınız olacak tek şey floppy açış (boot) disketleri (veya ağ üzerinden açış yapmayı sağlayan boot ROM). Test amaçlı bir Skolelinux kurulumu şu belgede detaylı anlatılıyor. İşte gerekli malzemeler:

4'e kadar hafif istemciye hizmet edebilecek sunucu bilgisayar için asgari şartlar:

• İşlemci: 300MHz
• Bellek (RAM): 256 MB
• Sabitdisk: 2 GB
• CD-ROM

Hafif istemci için asgari şartlar:

• İşlemci: 80 MHz
• Bellek: 24 MB (Bu ne kadar aşağı çekilebilir?)
• PCI/AGP tipinde olması gerekmeyen bir ekran kartı
• Ağ kartı (ISA tipinde olabilir ör. 3com509)

İş istasyonu için -tavsiye edilen- asgari şartlar:

• İşlemci: 150MHz
• Bellek (RAM): 64 MB
• CD-ROM

Ve son olarak da asgari 10 MB/s`lik 4 kapili bir HUB.

Skolelinux hedeflediği sahada gerekecek bütün servislerle hazır halde geliyor. Listede DNS (Bind), DHCP, Apache (Apache 2), Squid, NFS, SSH, CUPS gibi olmazsa olmazların yanısıra şu hizmetlerden de yararlanmak mümkün:

• LDAP ile merkezi bir sunucu üzerinden yetkilendirme
• PostgreSQL ile öğrenci ve personel veritabanları
• Courier ile IMAP
• Mailman ile posta listeleri

Uzaktan sistem bakım ve yönetimi için `Webmin', Posta sunucu yönetimi için `Limacute' tercih edilmiş. Tek bir makine üzerinden otomatik yapılandırma amacıyla `cfengine' kullanılmış. Web tabanlı yayımcılık ve portal için `ezpublish' seçilmiş (çok kaliteli bir sistem olmasının yanısıra sanıyorum Norveç kaynaklı olması da bu seçimde rol oynamıştır). Unutmadan belirtelim, Skolelinux ile kurulan bir ağ'a Windows veya MacOSX istemcilerinin bağlanması da mümkün.

Uygulama programları cephesinde GNOME mevcut olmakla birlikte, ezpublish'dekiyle benzer faktörlerden dolayı KDE eğilimi ağır basıyor. Bir öğrencinin ödev veya rapor hazırlarken kullanabileceği standart ofis araçları gayet isabetli seçilmiş (Kword, Abiword, Gnumeric), Allah'a şükür Open Office yok :-) Internet tarayıcısı olarak Mozilla, Konqueror vb. ile birlikte ilginç bir alternatif sunulmuş: Opera. İlginç olan Skolelinux´daki Opera´nın reklam banner´larından arındırılabilen özel bir sürüm olması.

Skolelinux`un başarısı Debian Proje lideri Martin Michlmayr`ın da dikkatini çekmiş. Skolelinux projesinden gelen istekler gayet ciddiye alınarak değerlendiriliyor ve gerekirse Debian alt yapısında buna uygun değişiklikler de gerçekleşebiliyor. Knoppix´in tanınmasından sonra `Knoppix etkisi´ diye bir şeyden bahsedilir oldu. Yani bir dağıtım düşünün ki şöhreti her tarafa ulaşıyor (sevgili Sundance sayesinde Türkiye´de de artık epey tanındığını belirtelim), kullanan herkese `Vay be!´ dedirtiyor fakat arkasındaki asıl itici gücün Debian GNU/Linux olduğu unutuluyor. (Tıpkı bu cümleyi kurarken neredeyse es geçmek üzere olduğum GNU-Linux ilişkisi gibi ;-) Skolelinux konusunda `Knoppix etkisi´nden muzdarip olmamak için Martin Michlmayr Debian listelerine uzunca bir ileti göndermiş. Hazretin Skolelinux projesi için önerdiği isim bu yazının başlığını da açıklamış oluyor.

-- roktas