Internet, Dil, Sosyoloji

Birkaç örnek vermek gerekirse:

• Gazetenin ilk sayfası için "gazetenin ana sayfası" tabirini kullanmak. Ana sayfa? Web sitesinden mi bahsediyoruz? :) Öte yandan bunu dediğimde anlamayacak çok az internet kullanıcısı vardır herhalde!
• "Masaüstü oyunları", bir duyuruda "board games"in karşılığı olarak kullanılmış. Yazan kişinin aklı herhalde "desktop" sözüne gitmiş ve "masa oyunları" diyeceğine "masaüstü oyunları" demiş. Yukarıdaki örnekte olduğu gibi yine herkesin anlayacağı bir kullanım, Internet'in ve bilgisayarların dil ile etkileşime girmesine bir örnek daha.
• Elindeki şehir rehberine bakıp sayfaları karıştıran, bir sokağı arayan arkadaşıma şöyle dedim: "Bir de falanca filancayı aratsana." Arkadaşım şaşırarak bana döndü: "Aratmak?".

Bunlar sadece benim aklıma gelen birkaç örnek ve örnekler çoğaltılabilir. Sözcükler farklı anlamlar kazanıyor, noktalama işaretlerinin kullanımı değişiyor (örn. tanıdığım pek çok insan "?" işaretini öncesinde bir boşluk bırakarak yazıyor ve bu kullanım çok değil sadece birkaç ay önce çıktı) ve belki de yavaş yavaş kullandığımız dilin dilbilgisi de değişecek. Internet'in buna katkısını ise hep birlikte görüyoruz. Eskiden dilbilim dalında saha araştırması (field work) yapan insanlar belli bir coğrafi bölgeye ve oradaki dile odaklanırlardı ama görülen o ki artık Internet üzerinden yakın temas halinde olan toplulukların da analizi başlı başına bir iş. Birbirlerinden kilometrelerce uzakta oturan ama IRC, forumlar, USENET, vs. üzerinden günaşırı yazışan insanların grup dinamiklerinin, dil kullanımlarındaki dönüşümün incelenmesi, vs.

Grup dinamiklerini incelemenin önemli olduğunu düşünen büyük şirketlerden biri de Microsoft. Şirketin artık sosyolog çalıştırdığını ve teknoloji ağırlıklı haber gruplarını analiz etmeye çalıştığını biliyor muydunuz? http://research.microsoft.com/~masmith/. Burada takip edilen sitelerle ilgili bilgiler: http://netscan.research.microsoft.com/Tech/, http://netscan.research.microsoft.com/Tech/reportcard.aspx?tp=10&sd=9/3/2004&ng=microsoft.public.windows.server.sbs.

Haber grupları haricinde acaba tüm web siteleri üzerinden bu tür bir çalışmaya gitmek mümkün müdür diye düşünüyorum bazen. Mesela dile yeni gelen bir "XXX" olsun, bu illa farklı bir terim olmak zorunda değil, bir sözcüğün ya da işaretin çok farklı şekilde kullanımı da olabilir. Söz gelimi Internet'teki tüm Türkçe sayfaları taramak ve "XXX"in geçtiği sayfaları tespit etmek. Ardından bunları tarihe göre sıralamak ve sonra da her birine bir popülarite indeksi karşılık getirmek. Söz gelimi "XXX"in benim kişisel günlüğümdeki bir sayfada geçmesi halinde popülarite indeksi düşük ama aynı kullanımın Hürriyet ya da Radikal gibi bir gazetenin web sitesinin anasayfasında geçmesinin popülarite indeksi çok daha yüksek olacaktır. Böyle bir sistemle dildeki "XXX" olgusunun ne zaman ve hangi etkide (impact) devreye girdiğini anlamak ve insanların bundan nasıl etkilendiğini tespit etmek mümkün olabilecektir. Tabii böyle bir iş için en genel anlamda bir web sayfasının tarihi nasıl belirlenir sorusu gündeme gelir ki bunun için belki Google'dan ya da http://www.archive.org/ gibi bir sistemden faydalanmak düşünülebilir (ya da bu işe özgü benzer bir web veritabanı oluşturmak). Dil ile ilgili araç gereç ihtiyaçlarını da belki tspell gibi sistemleri kullanarak karşılamak düşünülebilir.

Değerli FM üyelerinin bu konuda ne düşündüğünü merak ediyorum. Kendi çevrenizde Internet'in ve bilgisayarın dili etkilemesine dair ne tür örneklerle karşılaşıyorsunuz? Buna tepkiniz ne oluyor? Internet üzerindeki grup oluşumlarının (fanatik şekilde linux'a gönül vermiş gruplardan programlama dilleri gruplarına, otomobil konusuna gönül vermiş kişilerin oluşturdukları gruplardan bambaşka bir hobi etrafında bir araya gelmiş insanlara dek) coğrafi tabanlı oluşumlardan farkları hakkında neler söyleyebilirsiniz?

Not: Dilbilim meraklıları için: Language Log.