Kendileri hem Türk hem fizikçi hem de dünyaca tanınmış sıfatlarını bir arada taşıyan ender şahsiyetlerdendir. Her ikisi de hakkın rahmetine kavuşmuş ve umarım gittikleri yerde mutludurlar. Bu kişilere ait aşağıda ki iki yazıya dikkatinizi çekmek isterim.her iki yazı da kendi başlarına çok güzel yazılar olmakla birlikte ayrıca 30 senede kat edilen mesafeyi gösteriyorlar Cavit Erginsoy'unki 1962 Feza Gürsey'inki ise 1992'de yazılmış. her iki yazıda Tübitak Bilim Teknik Dergisi'nden alıntıdır. Feza Gürsey'in yazısı parçaçık fiziği üzerinedir ama orada ki parçaçık fiziği kısımlarını temel bilim olarak okusanız da bir şey değişmez.
Temel bilim ve araştırmanın beslemediği bir teknolojinin gelişemediği, kısırlaştığı ve kendinden beklenileni topluma veremediği bir gerçektir. Ülkemizde endüstri ve teknolojinin geleneği çok kısadır. Bilimin geleneği ise daha yeni oluşum halindedir. Onun içindir ki bugün; Bilimsel araştırmaya az gelişmiş ülkeler niçin yatırım yapsın? Başkaları bunu bizden daha iyi yapmıyor mu? gibi sorular tartışılabiliyor. Bu soruların tartışılması belki bugün tabi ve gereklidir fakat bu ilkel soruların artık cevaplandırılıp, bunların ötesine geçmek vakti gelmiştir.Önümüzde iki şık var. Yarının her nasılsa çıkacak tek tük bilim adamını, aynı soruları tartışmaya mahkum etmek. Yahut ta Türk gençlerinin toplumlarına hizmet eden, umutlu ve inançlı insanların gönül rahatlığıyla yarının Üniversitelerinde, araştırma merkezlerinde, laboratuar ve - evet - fabrikalarında çalışmaları için gerekli ortamı bugünden hazırlamak. Bu iş bir yılın, beş yılın, on yılın işi değildir. Fakat yarına inanıyorsak, Türk toplumunu bugünkü zorlukların ötesinde görebiliyorsak, daha dün aziz hatırasını andığımız ve Hayatta en hakiki mürşit ilimdir, fendir, ilim ve fennin dışında bir mürşit aramak gaflettir, cehalettir, delalettir diyen Büyük Adamın sezisini hakikatten değerlendirebiliyorsak; bu ikinci şıkkı seçmeye mecburuz
1967 Cavit ERGİNSOY
TEMEL BİLİM VE TÜRKİYE
Yirminci asrın bu büyük tecrübe ve fikir macerası karşısında Türkiye ne yapabilir? Fakir milletimizden dev laboratuarların inşasına katılması beklenemez. Fakat toplumumuzun fikri tecessüse, yaratıcılığa, tabiat meselelerinin çözümüne değer veriyorsa yeni düşünce tarzlarına katkıda bulunmak, yarının akılları durduracak teknolojisine bugünden yatırım yapmak istiyorsa, yüksek enerji fiziği gibi temel bilim faaliyetlerini teşvike devam etmelidir. Halen genç kuşaktan Ankarada ve İstanbulda bu konu ile ilgili ancak bir düzine kadar fizikçimiz var. İkisi tecrübeci, geri kalanı teori ile uğraşıyor. Onların ve onların yetiştireceği gençler sayesinde büyük merkezlerde yapılan tecrübeler gücümüzün yettiğince katılabilir, yeni kanunları bulma yarışına parasız girer, belki de önemli katkılarda bulunabiliriz. Sade konserve balık ve meyve suyu yahut naylon ve çelik üretimini değil, orijinal fikir ve sağlam bilgi üretimini de arttırabiliriz.
Temel bilim faaliyetleri ile ilgili olarak şu anda elimizde tuttuğumuz büyük imkana dikkatinizi çekmek isterim. Temel bilim, uygulamalı bilim ve teknolojinin aksine herkese açıktır. Temel bilimde sır yoktur. Tersine, bu konuda çalışan bilim adamları arasında, milletleri, siyasi inançları ne olursa olsun tam bir dayanışma vardır. Gençlerimiz bu dayanışmadan faydalanarak milleti yarın ki tecrübeye hazırlayabilirler. Yüksek enerji fiziğinde mesela Hindistanda yapılan bir keşif, telgraf, mektup hatta uçağına atlayan haberci fizikçiler vasıtası ile ertesi günü Japonya, Rusya, Avrupa veya Amerikaya ulaştırılır. Yardım isteyen her grup dört bir taraftan yardım görür. Uluslar arası kongrelerde seminerlerde genç bilim adamları tanışır, dostane bir rekabet havası içinde birbirleri ile fikir ve netice teati ederler.
Yarın yüksek enerji fiziği de nükleer bombalar ve uzay araçları gibi uygulamalı safhaya gelince etrafına gizlilik perdeleri inecek ve bu konuyu işleyenlere her türlü yardım kesilecektir. O zaman istesek de yarışa giremeyiz. Yeni teknolojiyi memleketimize küçük mikyasta bile sokmaya kalksak malzeme, alet ve montaj masraflarından başka planlama, işletme ve geliştirme için gerekli bilgiyi belimizi bükecek meblağlar ödemek pahasına satın almak mecburiyetinde kalırız. Halbuki temel konuları bugünden öğrenirsek, yarın kapalı duvarlar içinde bile kendi uygulamamızı kendimiz belki yürütebiliriz.
Son olarak bir noktayı daha belirtmek istiyorum. Toplumun teşvik edeceği birkaç bilim adamının başarısı, onların şahsi başarısı değil, bu tecessüsü ve uzak görüşlülüğü duyan toplumun başarısı sayılmalıdır. Aya iki üç astronot indiği zaman başarı bu işe emek, para ve irade yatıran milletlerin olacaktır. Onun içindir ki müziği, resmi, şiiri lüzumsuz bulduğu anda o toplumda her fert dahi olsa bile sanatkar yetişmez. Sade kısa vadeli düşünen, dar anlamda ütiliter felsefeye sarılan bir toplumda parçacık fizikçisine (temel bilimciye) yer yoktur. Fakat öyle toplumlarında yarının ileri teknolojik dünyasında, bilim ve fikir tarihinde yeri olmayacaktır.
İnsan toplumun bir parçasıdır. Ama unutmayalım ki, toplumda tabiat içinde yerini alır. O yüzden temel bilim, tabiata dönüktür. Toplum temel bilime dönük olduğu nispette bilimde insanlara uygulamalı meyvelerini bırakır. Temel bilimi unutan medeniyetlerin sonunda teknoloji kıtlığından ve fikir yoksunluğundan kurtulamayacaklardır.
Her türlü faydalarını ve önemini bir kalemde silsek bile partikül fiziği gibi bir konunun son bir özü kalıyor geriye: o da güzelliği. Bir taraftan temel bilim derin bir gerçeği aksettirdiği için güzel. Bir taraftan da lojik yapısı ve sadeliği bakımından güzel. Macera açısından bakılırsa süprizli yollardan beklenmedik netice ve kavramlara sürüklediği araştırıcılara heyecan dolu anlar yaşattığı için güzel. Böyle yaratıcı ve gerçek bir güzelliğin ne zararı olabilir? Bir avuç insan, eski dervişler misali tabiatın sınırlarında dolaşır dururlar. Şair Muhyiddin Abdalın söylediği gibi
Muhyiddinem dervişem
Hak yoluna girmişem
On sekiz bin alemi
Bir zerrede görmişem.
1992 Feza Gürsey
