Zor Bir Soruya Boğaziçi Üniversitesi´nden Yanıt

Siz, Amerikalı bilimadamı Dan Goldston´la birlikte matematik dünyası için çok önemli bir buluşa imza attınız. Bize bu buluşun ne ile ilgili olduğunu anlatır mısınız?

Goldston ile sürdürdüğüm çalışmalar asal sayıların dağılımı hakkındadır. Asal sayıların dağılımı düzenli değildir. Birbirine çok yakın ya da çok uzak ardışık asal sayılar olabilir. Çalışmalarda ortaya çıkan sonucların en önemlisi birbirine göreceli olarak çok yakın ardışık asal sayılardan oluşan ve sonsuza dek uzanan dizilerin varlığının gösterilmesidir. Böylelikle yüzyıllardır üzerinde çalışılan ikiz asallar problemine ilişkin büyük bir ilerleme kaydedilmiştir. İkiz asallar probleminin en uç sorusu şudur: Aralarındaki fark 2 olan asal sayılardan (11 ve 13, 71 ve 73, 107 ve 109 gibi) sonsuza dek uzanan bir dizi var mıdır? Bizim çalışmalarımız bu problemi çözmese de, şimdiye dek bilinen en kuvvetli kısmi yanıtı getirmiştir.

Yüzyıl kadar süren çalışmaların sonucunda 1896'da ispatlanan "asal sayılar teoremi"ne göre; x büyük bir değer olmak üzere 1'den x'e kadar yaklaşık x/log(x) tane asal sayı vardır. Dolayısı ile x civarındaki 2 tane ardışık asal sayının farkı ortalama olarak log(x) kadardır. İkiz asallar probleminin en uç hali bu farkın yalnızca 2 olduğu durumlarda sonsuza dek varlığını sorgular. Yüzlerce yıldır cevabı verilemeyen bu soru matematiğin en meşhur sorularındandır ve on yaşındaki bir çocuk da bu sorunun ne sorduğunu anlayabilir. Yani, bu soru insanlığa meydan okuyan bir soru.

Bundan önce bilinen en iyi sonuç x civarındaki ardışık asalların farkının, yaklaşık olarak "1/4 log(x)" olduğu durumların sonsuza dek uzanabildiği idi. Şimdi ortaya çıkan ise bunu "(log(x)) üssü 8/9" ile gösterilmiştir. Bu şimdiye dek bilinen en büyük ilerleme niteliğindedir, ama ikiz asallar probleminin nihai yanıtı olmaktan yine çok uzaktır.

Bu önemli ilerlemenin somut ne gibi sonuçları,getirileri olacak?

Biz pür matematikçiyiz. Gerçekleştirdiğimiz çalışmalar teorik çalışmalar, yani uygulamaya pratiğe yönelik değil. Bahsettiğimiz sonuç insanlık tarihinin önemli bir sorusuna yönelik bir ilerlemedir. Ama en pür matematiğin bile sonradan hiç umulmadık bir biçimde uygulamaları yapılabiliyor. Bunun örnekleri var. 20.yy'da Hardy adında çok önemli bir matematikçi vardı; sözü geçen sorularla 100 yıl evvel uğraşmıştı. İlk kez bu sorulara bir takım kısmi cevaplar bulan matematikçilerden bir tanesiydi. Hardy´nin "Bir Matematikçinin Savunması" adlı bir kitabı var. Burada kendisi özellikle sayılar teorisinin uygulamalı bir amaca yonelik yapılamdığını,düşünce ve estetik amaçlı olduğunu, bunun da onun görüşünde daha soylu bir amaç olduğunu söylüyor. Ama daha sonra 70'li yıllardan itibaren görüyoruz ki asal sayıların bazı özellikleri şifreleme alanında kullanılmaya başlandı. Bizim çalışmalarımızın bir uygulamasını şu an göremiyorum.

Sizi bu buluşa gotüren akademik çalışma sürecinden ve akademik geçmişinizden bahsedebilir misiniz?

2002 Yılından itibaren Boğaziçi Üniversitesinde çalışmalarımı yürütüyorum. Bundan önce Bilkent Üniversite'sindeydim. Doktoramı Toronto Üniversitesinde'nde yaptım. En başından itibaren "analitik sayılar teorisi" üzerinde çalıştım. Analitik sayılar teorisi sayılara ilişkin sonuçların analiz yöntemi ile incelenmesi oluyor. Bunun önemli bir kısmı da asal sayıların dağılımına ilişkin problemlerden oluşuyor. Dolayısı ile uzun süredir bu konuya yakın konularda çalışıyorum. 1995 yılında San Jose State Üniversitesi'nde Goldston ile birlikte çalışmalar yürüttük. Daha sonra 1999 yılında TÜBİTAK bursu ile Berkeley'deki Mathematical Sciences Research Instıtute'e gittim. Orada da çalışmalarımıza devam ettik. Sonra orada kendi aramızdaki sorularla, üzerinde uğraştığımız problemlerle birlikte çalışmalarımız yeni bir sürece girdi. Dört senedir ortaya çıkan bu süreç için olmasa da, bu konu üzerinde spesifik olarak çalışıyoruz. Bunun devam edeceğini düşünüyorum. Bulunan bir takım teknikler ya da fikirler sayılar teorisinden başka problemlerde de sanıyorum ekili olacaktır.

Bu buluş Türkiye Matematik dünyasının geleceği icin oldukça umutlu bir portre çiziyor. Glecek icin neler söyleyebilirsiniz?

Ben matematikçilerin digerlerinden daha şanslı oldugunu düşünüyorum. Çünkü bize gereken kağıt,kalem ve kütüphane. Pahalı laboratuarlar, yüklü proje fonları diğer disiplinlerdeki gibigerekli unsurlar değil. Aslında bence ülkemizde bilim için bir çok destekte söz konusu. Bu destekleri dolduracak akademik çalışmaları yapacak insanlar yeterli sayıya ulaştığında çok güzel olacaktır. Okuduğumuz ve okuttuğumuz kitaplarda sürekli yabancıların buluşlarından bahsediliyor. Öğrencilerimizde bundan kaynakli bir motivasyon eksikliği çıkıyor olabilir. Ama ben Türkiye'de kâh matematikçilerden, kâh diğer konular üzerinde çalışanlardan daha bir çok başarı geleceğine inanıyorum.

Daha fazla bilgi için:

http://aimath.org ve http://www.bayarea.com/mld/mercurynews/news/local/5483833.htm