Düzey: Başlangıç

Greg Lindley (lindleyg@us.ibm.com), Sistem Destek Mühendisi, IBM

06 Aralık 2005

Geçmişte, kullanımı kolay arabirimlerin eksikliği Linux®'un son kullanıcılar için uygun bir ticari ürün olmasının önünde bir engel oluşturmuştur, ancak bu durum sunulan GUI'lerle değişmiştir. Tüketicilere yönelik kullanımı kolay Linux tabanlı bir ürün yaratmak için gerekli bir sonraki adım nedir? Kullanıcı odaklı bir dokunmaya duyarlı LCD ekran eklemeyi düşünün. Dokunmaya duyarlı ekran cephesi, arka uçtaki Linux uygulamalarını özel dijital ortam merkezleri (evde ya da otomobillerde), DVR'ler ve PVR'ler, hatta ev robotlarının kontrol arabirimleri gibi aygıtlar için çok kullanışlı yapabilir. Potansiyel kullanıcıların sınırı yalnızca hayal güçleridir. Bu yazıda, Linux için bir Sony PSOne'dan alınan bir LCD'nin kurulması, bir yapılandırma satırı yaratılması ve dokunmaya duyarlı ekran kurulmasına ilişkin genel bilgiler edinebilirsiniz.

KDE, GNOME/Nautilus, OpenWindows, WINE, vb. gibi birçok GUI, kullanıcıların Linux uygulamalarının gücüne erişmesini kolaylaştırıyor. Linux'u tüketici aygıtı arenasına daha sağlam yerleştirmek için bu birleşime hangi bileşeni ekleyebiliriz? Bir dokunmaya duyarlı ekran. Dokunmaya duyarlı ekranla, bir Linux aygıtı, dijital video kaydedici, TiVo benzeri kişisel video kaydedici, ortam merkezi, akıllı ev sistemi, hatta bir tost makinesinin kontrol arabirimi gibi birçok aygıtın denetleyicisi olarak kullanılabilir. Olasılıklar sınırsızdır.

Dokunmaya duyarlı ekranlar önceden paketlenmiş ya da ayrı olarak paketlenmiş çeşitli çözümler olarak sunulur. Bu ekranlar neredeyse CRT'ler kadar uzun zamandır piyasadalar ve şimdi de LCD olarak boy gösteriyorlar. Bazı durumlarda, dokunmaya duyarlı ekran zaten görüntü birimiyle bütünleştirilmiş oluyor. Bazı durumlardaysa (bu yazıda ele alınacağı gibi), boyut ve işlev bakımından uyumlu olması gereken ayrı birimler olarak bulunuyorlar.

Bu yazıda LCD (görüntü ekranı), yapılandırma satırı (modeline; sunucuya monitörü nasıl çalıştıracağını söyleyen bir satır) ve dokunmaya duyarlı ekranın (giriş için) kurulması ve yapılandırılması için gerekli hazırlık adımlarına ilişkin genel bilgiler verilmiştir. Ayrıca, bir dokunmaya duyarlı ekranı bütünleştirmeye başladığınızda aklınıza gelebilecek başka sorulara ilişkin kaynaklar da sağlanır.

LCD'nin kurulması

Dokunmaya duyarlı ekran yalnızca giriş içindir; bu nedenle, görüntü sağlayabilmek için arkasında başka bir şey olmalıdır. Kullanıcı arabirimini görüntülemesinin yanında, görüntü aşağıdaki iki şekilde yapılabilen ayar işlemi için de kullanılabilir:

• Kolay olan yol çeşitli satıcılardan birinden bir LCD almak ve bunu bir kişisel bilgisayar sistemine bağlamaktır. Yalnızca, bağlantıların ister doğrudan, ister bir bağdaştırıcı aracılığıyla video kartınızla birlikte çalıştığından emin olun.
• Daha zor olan ve bu yazıda açıklanan yol, oldukça ucuz bir fiyata bir PSOne LCD edinmektir. Bu yolu izlerseniz, bazı lehim ve kablo kesme işleri yapmanız gerekecek ancak bu değiştirme için sağlanan yönergelerden birini izlerseniz bu işleri fazla zorluk çekmeden yapabilirsiniz (bkz. Kaynaklar). Bu yolu izleyip bir PSOne LCD kullanırsanız, CSYNC (composite sync) sinyali olan bir video kartı gerekir (birçok ATI ve Matrox kartında vardır). CSYNC sinyali olmayan kartlarda bu sinyali üretmek için bir devre oluşturabilirsiniz (bkz. Kaynaklar), ancak bu sinyali üreten bir kart satın almak çok daha kolaydır.

Güç bağlantısının yapılması

LCD, görüntü birimini çalıştırmak ve ışıklandırmak için güç gerektirir. LCD kuruluşunda olduğu gibi, bir zor, bir de kolay yol vardır:

• Kolay yolu, ihtiyaçlarınıza göre, duvardaki bir prize ya da araba bağdaştırıcısına takılabilecek bir LCD almaktır. Kişisel bilgisayar için de duvardaki prizden güç alınacağından duvardaki bir prize takılması basittir.
• Zor (ve benim tercihim) olan yol ise eBay'dan bir araba güç bağdaştırıcısı almaktır. Bu bağdaştırıcı, sıradan bir bilgisayar kasasında güç kaynağıyla sağlanan voltaj değeri olan 12 volt'u kullanır. İşlevsel olarak aynı olduklarından ben "Hooking up a Neon Light" (Neon Işığı Bağlanması) adlı kılavuzu izledim (bkz. Kaynaklar). Değişiklikleri yaptıktan sonra, doğrudan kişisel bilgisayarın güç kaynağına takılır. Yine, bazı kablo kesme ve lehimleme işleri yapmanız gerekir, ancak sonunda ek bir duvar prizi kullanmaktan kurtulursunuz.

Şimdi yapılandırma satırı konusuna geçelim.

Anımsatma: Yapılandırma Satırı (Modeline) nedir?

Yapılandırma satırı, bir yapılandırma dosyasında yer alır ve sunucuya, bağlı bir bilgisayar monitörü ve bunu belirli bir görüntü çözünürlüğünde nasıl çalıştıracağı hakkında bilgi verir. (Önceden XFree86 içinde XF86Config olarak geçiyordu.) Artık, yapılandırma satırı birçok Linux/UNIX® sürümünde kullanılmıyor çünkü sunucu yapılandırmayı aşağıdaki diğer etkenlere göre başlangıç sırasında hesaplıyor:

• Sunucu yapılandırma dosyasındaki genel ve kullanımı kolay ayarlar
• Bir EDID sorgusu ile edinilen gereken monitör yetenekleri

EDID (Extended Display Identification Data; Genişletilmiş Görüntü Tanıtım Verileri), bir VESA standart veri biçimidir ve monitor ve yeteneklerine ilişkin temel bilgileri içerir. Örneğin, satıcı bilgileri, maksimum görüntü büyüklüğü, renk özellikleri, fabrikada ayarlanan zamanlamalar, frekans aralığı sınırları ve monitörün adına ve seri numarasına ilişkin karakter dizeleri gibi. Bilgiler görüntü biriminde saklanır ve monitör ve PC grafik bağdaştırıcısı arasında bulunan bir Görüntü Veri Kanalı (DDC) aracılığıyla sistemle iletişim kurmak için kullanılır. En son EDID sürümü CRT görüntü birimlerinde, LCD görüntü birimlerinde ve EDID hemen hemen tüm görüntü parametrelerinin genel tanımlamalarını sağladığından gelecekte ortaya çıkacak görüntü birimi türlerinde kullanılabilir.

Tek bir yapılandırma satırı, belirtilen çözünürlüğe ilişkin bir etiketle başlayan 10 parametre içerir. İkinci parametre piksel sıklığının hızını megahertz cinsinden belirtir. Bunu dört rakamdan oluşun iki grup izler. İlk grup x-çözünürlüğünü (genişlik) ve ilgili parametreleri; ikinci grup y-çözünürlüğünü (yükseklik) belirtir. Seçenekler için, yatay ve dikey zamanuyumluluştırmayı denetlemede kullanılan başka parametreler eklenebilir; ayrıca, birbirine geçmeli (interlaced) ve çifte tarama (doublescan) modları için de seçenekler vardır.

O zaman neden yapılandırma satırı için endişe duyalım? Eski, yaygın olmayan ya da ince ayarları yetersiz olan görüntü donanımlarında, yapılandırma satırlarını elle ayarlamak tek uygun seçim olabilir.

Uygun yapılandırma satırı belirlenmesi

LCD'yi takmak için kolay yöntemi izlediyseniz, Linux işletim sistemi önyüklendiğinde ekranınız otomatik olarak tanınabilir; bu durumda, dokunmaya duyarlı ekranı kurmaya başlayabilirsiniz. Daha zor olan yöntemi izlediyseniz ya da LCD'niz otomatik olarak tanınmadıysa, özel bir yapılandırma satırı oluşturmanız gerekebilir. Google'da sorgu gerçekleştirerek, üreticilerin belirtimlerini denetleyerek ya da uygun yapılandırma dosyasında bulunan çeşitli satırları deneyerek birçok yapılandırma satırı toplanabilir. PSOne LCD kuruyorsanız, uygun bir yapılandırma satırı elde etmenin en kolay yolu Windows tabanlı bir kişisel bilgisayar ve PowerStrip aracı (birçok video kartı için gelişmiş, birden çok görüntü birimli, programlanabilir donanım desteği sağlar; bkz. Kaynaklar) kullanmaktır.

LCD'nin yerel çözünürlüğünü biliyorsanız, bu değerle başlamalısınız. PSOne LCD için 640x480i (Arcade) değeriyle başlamalısınız. Burada, Sabit bir resim elde edene kadar tarama hızını (PowerStrip aracının değiştirmenize izin verdiği bir ayardır) ayarlamanız gerekebilir.

Tablo 1'de PSOne LCD'ye ilişkin çeşitli video kartlarına uygun yapılandırma satırları listelenmiştir. Bunları Internet'te arama yaparak buldum. Bu video kartlarını tümüne erişemediğim için önerebileceğim tek kart kendi kullandığım ATI 9600XT. Bu listede hata olduğunu görürseniz ya da listeye eklemede bulunmak isterseniz lütfen bana e-posta gönderin.

Yapılandırma satırının yerleştirilmesi

Doğru yapılandırma satırlarını belirledikten sonra, bu bilgilerin aktarılması gereken iki yer vardır. İlk yer xorg.conf yapılandırma dosyası, ikincisi de önyükleme parametreleridir. Şimdi her ikisine de göz atalım.

xorg.conf yapılandırma dosyası

Liste 1, xorg.conf yapılandırma dosyasına örnektir. Başka bir Monitor/Ekran tanıtıcısı ekleyerek bunu kolaylıkla çift başlı bir görüntü (dualhead display) ayarına çevirebilirsiniz. Ayrıca, ForceMinDotClock seçeneğine dikkat edin. ATI 9600XT minimum nokta sıklığını 20M olarak bildirir, ancak aslında daha düşük olabilir. Bu seçenek nokta sıklığını yapılandırma satırı içinde daha düşük bir değere ayarlamanızı sağlar. PSOne LCD'nin görüntü birimini çalıştırması için daha düşük bir nokta sıklığı (12M-15M aralığında) gereklidir. Kullandığınız LCD'ye göre bu ayarı eklemeniz gerekebilir ya da gerekmeyebilir.

Bu listede dokunmaya duyarlı takım için gerekli bilgiler de yer alır. Aygıt ve aygıt sürücüsü kullandığım dokunmaya duyarlı takımın kuruluş kılavuzundan alınmıştır. Bunlar, sizin kullandığınız dokunmaya duyarlı ekranın üreticisine bağlı olarak farklı olabilir.

# Xorg configuration created by system-config-display
Section "ServerLayout"
Identifier "Single head configuration"
Screen 0 "Screen0" Absolute 0 0
# Screen 1 "Screen1" Absolute 640 0
InputDevice "Mouse0" "CorePointer"
InputDevice "Keyboard0" "CoreKeyboard"
InputDevice "TKPANEL" "SendCoreEvents"
Option "AllowMouseOpenFail" "true"
EndSection
Section "Files"
RgbPath "/usr/X11R6/lib/X11/rgb"
FontPath "unix/:7100"
EndSection
Section "Module"
Load "dbe"
Load "extmod"
Load "fbdevhw"
Load "glx"
Load "record"
Load "freetype"
Load "type1"
Load "dri"
Load "v4l"
EndSection
Section "InputDevice"
Identifier "Keyboard0"
Driver "kbd"
Option "XkbModel" "pc105"
Option "XkbLayout" "us"
EndSection
Section "InputDevice"
Identifier "Mouse0"
Driver "mouse"
Option "Protocol" "IMPS/2"
Option "Device" "/dev/input/mice"
Option "ZAxisMapping" "4 5"
Option "Emulate3Buttons" "yes"
EndSection
Section "InputDevice"
Identifier "TKPANEL"
Driver "touchkit"
Option "Device" "/dev/tkdat0"
Option "DebugLevel" "0"
EndSection
Section "Monitor"
Identifier "Monitor0"
VendorName "Monitor Vendor"
ModelName "LCD Panel 640x480i"
HorizSync 15.720
Option "dpms"
Modeline "640x480" 13.582 640 704 768 864 480 486 493 524 interlace -hsync -vsync
EndSection
Section "Device"
Identifier "Videocard0"
Driver "radeon"
VendorName "Videocard vendor"
BoardName "ATI Radeon 9600"
Option "ForceMinDotClock" "13M"
EndSection
Section "Screen"
Identifier "Screen0"
Device "Videocard0"
Monitor "Monitor0"
DefaultDepth 16
SubSection "Display"
Viewport 0 0
Depth 16
Modes "640x480"
EndSubSection
EndSection
Section "DRI"
Group 0
Mode 0666
EndSection

Çekirdek önyükleme seçenekleri

Bu seçeneklerin ekleneceği ikinci yer önyükleme işlemi sırasındadır; böylece çekirdek, bilgileri doğru görüntüleyebilir. Hangi seçeneklerin sağlanacağını belirlemek için en iyi yer Framebuffer Howto adlı yayının 15. Bölümünü kullanmaktır (bkz. Kaynaklar). Liste 1'deki xorg.conf yapılandırma dosyasını ve Framebuffer Howto adlı yayının 18. Bölümünü kullanarak aşağıdaki (doğru) video önyükleme parametresini bulun:

kernel /vmlinuz-2.6.11-1.27_FC3 ro root=/dev/VGROOT/LVROOT rhgb quiet vga=0x301
video=radeonfb:xres:640,yres:480,depth:16,left:96,right:64,hslen:64,upper:31,
lower:6,vslen:7,pixclock:13582

Bu video seçeneğini uygun önyükleme yapılandırma dosyasına (GRUB için menu.lst ya da LILO için lilo.conf) eklemeniz gerekir. Video seçeneği rhgb (Red Hat Graphical Boot) başlamadan işleme dahil olmaz. vga=0x301, grafikleri 640x480 olarak ayarlar (Howto yayınında Bölüm 5.3'e bakın). PSOne ekranı için gerekenleri sağlamaz ancak rhgb öncesinde gelen metnin daha iyi görüntülenmesini sağlar.

Dokunmaya duyarlı ekranın kurulması

Yapmanız gereken ilk şey uygun dokunmaya duyarlı ekran yazılımı kurmaktır. Benim kullandığım dokunmaya duyarlı ekrana ilişkin yazılımı eGalax'tan yükleyebilirsiniz (bkz. Kaynaklar). FC3 dağılımını kullandığım için FC3 görüntüsünü yükledim. Yapmak zorunda kaldığım tek değişiklik, oluşturma işlemini X sunucusunun x86_64 "include" dosyalarına göstermek oldu. Bunun için touchkit_drv.o dosyasına ilişkin "makefile" içine -I/usr/X11R6/lib64/Server/include dizesini koydum. Kuruluş 32 bitlik sistem için belirlenmiştir, bu nedenle, bu işlemi yalnızca 64 bitlik sistem kullanmak zorundaysanız yapmanız gerekir.

Liste 3 xorg.conf yapılandırma dosyasındaki 2 satırı gösterir. İlk satır X sunucusuna tüm temel olayları TKPANEL aygıtına ve fareye göndermesini söyler (böylece her ikisi de aynı anda kullanılabilir). İkinci satır fare olmadığında X görüntü biriminin getirilmesinin sürdürülmesini söyler. Bu şekilde, dokunmaya duyarlı ekran sisteme bağlı bir fare olmadan kullanılabilir.

InputDevice "TKPANEL" "SendCoreEvents"
Option "AllowMouseOpenFail" "true"

Dokunmaya duyarlı ekranı, touchcfg yapılandırma yardımcı programıyla (ya da sizin dokunmaya duyarlı ekranınız için uygun başka bir yardımcı programla) yapılandırmanız gerekir. Şekil 1 touchcfg yardımcı programının ekran görüntüsüdür.

Bu yardımcı programı kullanarak, dokunmaya duyarlı ekrana görüntü biriminizin kenarlarının yerlerini belirten ayarlamaları yapabilirsiniz. Daha fazla noktalı bir ayar (4pt yerine 25pt), ekran konumlarının daha iyi yakınlaştırılmasını sağlar. Ayrıca, bu yardımcı program basit bir çizim testi gerçekleştirmenizi ve çift tıklatma hızı ve alanı belirlemenizi de sağlar. Diğer dokunmaya duyarlı ekranlara ilişkin yapılandırma programlarında daha fazla ya da daha az özellik olabilir.

Bu işlem tamamlandığında, kuruluş bitmiş olur. Makine yeniden önyüklendiğinde, dokunmaya duyarlı ekran sıradan bir fare gibi çalışacaktır. Metnin üzerine parmağınızı koyarak metin ya da simge seçebilirsiniz. Sağ fare tıklatması için parmağınızı aşağı bastırın. Şekil 2 ve 3'te LCD için bazı önyükleme ekranları gösterilmiştir.

Kaynaklar

• PSOne LCD'de değişiklik yapılması
  • StarFox Sony PSOne LCD'nin standart VGA girişinde çalışmak üzere takılmasını gösterir.
  • Ekstra mil sitesine gidin ve masaüstünüze uygun bir grafik PSOne LCD görüntü birimi edinin.
  • PSOne LCD değişikliklerine ilişkin bu yönergeler adım adımdır.
  
  
• Hooking up a Neon Light (Neon Işığı Takılması) adlı yazıda 12 voltluk bir araba bağdaştırıcısının PC'de kullanılacak şekilde değiştirilmesi (LCD ekranın takılması için mükemmel yönergeler) açıklanır.
  
  
• FBdev ana sayfası çerçeve arabelleği sürücüleri hakkında bilgiler içerir.
  
  
• Framebuffer HOWTO adlı yayında, çerçeve arabelleği sürücüleri hakkında daha ayrıntılı bilgiler yer alır. Bölüm 5.3 kullanılabilir VESA modları, Bölüm 18 XFree86 yapılandırma satırlarının çerçeve arabelleği aygıt zamanlamalarına dönüştürülemesi hakkındadır.
  
  
• Linux Touch Screen HOWTO adlı yayında dokunmaya duyarlı ekranlara ilişkin bilgiler yer alır.
  
  
• eGalax Web sitesinde sürücüler ve bunlar için gerek duyacağınız kılavuzlar yer alır. Ayrıca, eGalax dokunmaya duyarlı ekranlara ilişkin bilgilerin bulunduğu Touchkit USB mini-HowTo adlı yayın da vardır.
  
  
• "The cranky user: Macro viruses" (developerWorks, Ağustos 2002) adlı yayında önceki UNIX Editor vi sürümlerindeki yapılandırma satırı seçeneği anlatılır.
  
  
• IBM Erişilebilirlik Merkezi'nde bulabileceğiniz Touchscreens Hardware Checkpoint 1.3, dokunmaya duyarlı ekranlar ya da dokunarak çalıştırılan denetimler için alternatif giriş yöntemlerini gösterir.
  
  
• "Running Linux on an iPAQ" (developerWorks, Eylül 2004) adlı yazıyı okuyun (dokunmaya duyarlı bir ekranla) eski bir sisteme yeni bir soluk getirmek için Linux'u kullanın.
  
  
• "New body art" (developerWorks, Ocak 2002) adlı yazıda giyilebilir bilgisayarların dokunmaya duyarlı ekranlar için ne kadar mükemmel olduğunu görün.
  
  
• "Linux system development on an embedded device" (developerWorks, Mart 2002) çerçeve arabellekleri hakkındadır.
  
  
• "Multimodal Application Design Issues" (developerWorks, Aralık 2003) çok kipli uygulamaların tasarlanmasıyla ilgili özel ayrıntılar sunar.
  
  
• developerWorks Linux zone, Linux geliştiricileri için birçok kaynak sunar.
  
  
• developerWorks teknik etkinlikler ve Web yayınları sayesinde güncel bilgiler edinin.

• PowerStrip aracı yapılandırma satırı belirlemenize yardımcı olur.
  
  
• SurePOS 500 sistemi zorlu yiyecek servisi ve perakende ortamlarında kullanıma dayanacak şekilde tasarlanan yeni ve kızıl ötesi dokunmaya duyarlı ekran arabirimi sağlar.
  
  
• Geeks.com'dan 5 inç LCD (stokta varsa) alın!
  
  
• 12v güç sağlamak için 12-volt Thermaltake Cigarette Lighter ürününü kullanabilirsiniz, ancak bu güç çözümünü saklamanın daha zor olduğunu göz önünde bulundurmakta yarar var.
  
  
• Ücretsiz SEK for Linux ürününü sipariş edin; bu ürün DB2®, Lotus®, Rational®, Tivoli® ve WebSphere® üzerinde en güncel IBM deneme yazılımlarını içeren ikili DVD setidir.
  
  
• Doğrudan developerWorks sitesinden yükleyebileceğiniz IBM deneme yazılımını kullanarak sonraki geliştirme projenizi Linux üzerinde oluşturabilirsiniz.
  
  

• bit-tech forumları ve mp3car forumları aygıt programcıları için yararlı bilgi kaynaklarıdır.
  
  
• developerWorks Web günlüklerine katılın ve developerWorks topluluğuna girin.
  
  

Yazar hakkında