UNIX Dilinde Konuşma, Bölüm 1: Komut satırının gücüne hükmedin

Doğaçlama programlar oluşturmak için UNIX yardımcı programlarını karıştırıp eşleştirin

Düzey: Başlangıç

Martin Streicher (martin.streicher@linux-mag.com), Şef Editör, Linux Magazine

07 Mart 2006

UNIX kabuğunun temellerini öğrenin ve sınırlı UNIX yardımcı programları kümelerinden sayısız veri dönüştürmeleri oluşturmak için komut satırını nasıl kullanabileceğinizi keşfedin.

UNIX Dilinde Konuşma: Merhaba, kabuk

Bir UNIX® sisteminin en yeni ve farklı özelliklerinden biri komut satırıdır. Biraz "birleştirici" (glue) ile birlikte birkaç tuş vuruşuyla sınırlı UNIX yardımcı programı takımını, sayısız doğaçlama veri dönüştürmelerine dönüştürmek için komut satırını kullanabilirsiniz.

Örneğin, geçerli çalışma dizininden başlayan klasör hiyerarşisinde benzersiz dosya adları listesini bulmak için kabuk komut satırına aşağıdakileri yazabilirsiniz:

find . -type f -print | sort | uniq 

Bu komut satırı, üç ayrı yardımcı programı birleştirir:

• find, adı belirtilen dizinin derinliklerini araştırır -- bu durumda, . ya da nokta (geçerli çalışma dizininin kısayolu) ile başlayan dosya sistemidir -- ve belirtilen ölçütlerle eşleşen tüm girişlerin adlarını gösterir. Burada -type f, find komutunu yalnızca düz dosyaları bulmak üzere yönlendirir.

• sort, adından da anlaşılacağı gibi bir listeyi işler ve alfabetik olarak sıralanmış yeni bir liste görüntüler.

• uniq ("unique" gibi okunur) bir listeyi tarar, listedeki bitişik öğeleri karşılaştırır ve yinelenen öğeleri kaldırır. Örneğin, listenizin aşağıdaki gibi olduğunu düşünelim:

  
  Liste 1. Örnek liste
  

  Groucho Groucho Chico Chico Groucho Harpo Zeppo Zeppo

  
  

  uniq komutu, liste öğelerini aşağıdaki şekilde azaltır:

  
  Liste 2. uniq komutu
  

  Groucho Chico Groucho Harpo Zeppo

  
  

  Ancak, özgün Marx Brothers listesi önce sıralansaydı (bir adın tüm örneklerinin arka arkaya yeniden sıralanması) uniq komutu şu sonucu verecekti:

  
  Liste 3. uniq komutunun çalıştırılması
  

  Chico Groucho Harpo Zeppo

  
  

find, sort ve uniq komutlarının kapsamlı özellikleriyle ilgili ek bilgi almak için her bir yardımcı programın UNIX sisteminizdeki man sayfasına bakın.

Veri girişi, veri çıkışı, verilerle ilgili her şey

Bağımsız olarak kullanıldığında find, dosya sisteminin içeriğini her zaman giriş verileri olarak alır. Ancak, hem sort, hem de uniq komutu veri girişinin standart giriş aygıtından (stdin) yapılmasını gerektirir. Genellikle standart giriş klavye kullanılarak sağlanır: Örneğin, satırlarda sıralanmasını istediğiniz verileri yazarsınız.

Varsayılan değer olarak find, sonuçları standart çıkış aygıtında (stdout) (bu genellikle uçbirim pencerenizdir) yazdırır. sort ve uniq, sonuçları standart çıkış aygıtına yazdırır.

Standart giriş ve çıkışı göstermek için aşağıdaki metni uçbirim pencerenize yazın (baştaki yüzde işaretinin [%] kabuk komut isteminiz olduğunu düşünün):

% sort
mustache
horn
hat
Control-D

sort komutu, standart giriş aygıtından yazdığınız üç satırı okur, bunları sıralar ve sonucu standart giriş aygıtına yazar. Şekil 1 içinde sort komutunun ve çoğu UNIX komut satırı yardımcı programlarının komut satırından çalıştırılmasına ilişkin kavramsal bir resim sunulmuştur.

find gibi bazı yardımcı programlar verileri stdin'den okumaz. Bunun yerine, işlemeleri gereken verileri, dosya sistemi ya da sistem çekirdeği gibi sistem kaynaklarından okurlar ve sonuçları stdout'ye yazarlar. find komutunun nasıl çalıştığını görmek için aşağıda Şekil 2'ye bakın.

Stdin ve stdout'un kullanılmasına ek olarak UNIX komutları, tanılama için ayrılmış (uzlaşma ile; zorunlu değildir) özel bir çıkış noktasına hata iletilerini gönderebilirler. Çıkış noktasına standart hata aygıtı (genellikle stderr) denir. Şekil 3 içinde bir yardımcı programın çalıştırıldığı basit bir komut satırını görebilirsiniz.

Şekil 3 içinde gösterilen şekilde, çoğu UNIX komutu girişleri uçbirimden okur, sonuçları uçbirime gönderir ve hataları uçbirime yazdırır. Varsayılan değer olarak ve siz, tersi bir durumu belirtmediğiniz sürece, uçbiriminiz stdin için veri kaynağı, stdout ve stderr için de hedef olarak kullanılır.

Akışın yönlendirilmesi

Ancak, stdin kaynağını ve stdout ve stderr'nin son hedeflerini değiştirebilirsiniz. Stdin'i, verileri bir metin dosyasından, bir aygıttan (bilgisayara bağlı bir probe'dan) ya da bir ağ bağlantısından okumaya zorlayabilirsiniz. Benzer bir şekilde, çıkışı bir dosyaya, bir aygıta ya da bir bağlantıya gönderebilirsiniz. Her şeyin bir dosya olduğu UNIX'te, bir kaynağı ya da hedefi oluşturmak, başka bir kaynağı ya da hedefi kaldırmak ya da oluşturmak kadar kolaydır.

Bir işlemin verilerinin kaynağını ve hedefini değiştirmeye yeniden yönlendirme denir. Stdin'i, bir dosyadan ya da başka bir kaynaktan veri okuması ve stdout ve stderr'yi (ayrı olarak), verileri uçbirim penceresinden farklı bir yere yazmak için yeniden yönlendirebilirsiniz. Yukarıda gösterilen özgün find komutu gibi birçok durumda, yardımcı programları da diğer yardımcı programlardan ve diğer yardımcı programlar için veri tüketmek ve üretmek üzere yeniden yönlendirebilirsiniz. Dikey çubuk (|) karakterinin amacı budur. Bir komutta, bir komutun verilerini sonraki komuta göndermek için, bakır boru parçalarının suyu su ısıtıcınızdan musluğunuza getirdiği gibi, dikey çubukları kullanarak siz de işlemleri birbirine zincirleme bağlayabilirsiniz.

Şekil 4 içinde find . -type f -print | sort | uniq komutunun kavramsallaştırılması gösterilmektedir.

find komutunun stdout'u uniq komutunun stdin'i ve uniq komutunun stdout'u sort komutunun stdin'i olur. Son olarak, sort, sonuçları uçbirime bağlı kalan standart çıkış aygıtına yazdırır. Komutların stderr'si yeniden yönlendirilmez; bu nedenle, üç yardımcı program da hata iletilerini uçbirime yazdırır. (Üç yardımcı programın hata iletileri karışık kullanılır, ancak iletilerin sırası doğru olur.)

Gerekirse, yukarıda gösterilen ardışık işlemi daha da genişletebilir ve uniq yardımcı programının çıkışını başka bir yardımcı programa yeniden yönlendirebilirsiniz. Dönüştürmeyi daha da genişletmek için yeni bir dikey çubuk eklemeniz yeterlidir. Örneğin, less yardımcı programını kullanarak çıkışı sayfalandırmak için | less ya da benzersiz dosya adlarının sayısını bulmak için | wc -l komutunu ekleyebilirsiniz. (wc, sözcük sayısının kısaltmasıdır; wc, karakterleri, sözcükleri ve satırları sayabilir.)

Buna alternatif olarak, tüm sıranın çıkışını bir dosyaya kaydetmek için > karakterini kullanabilirsiniz (varsa, dosyanın var olan içeriği ortadan kaldırılır). Sonuçları var olan bir dosyaya eklemek için >> karakterini de kullanabilirsiniz.

Başka bir yararlı yeniden yönlendirme < karakteridir. Şekil 5 içinde, stdin'nin verileri bir dosyadan okumak için nasıl yeniden yönlendirebileceği gösterilmektedir. sort komutu, adı belirtilen bir dosyadan bir sözcük listesini okur ve alfabetik sırayla bu listeyi düzenler.

Genellikle stdout ve stderr'yi yakalamak istersiniz. Örneğin, büyük bir veri toplama görevi çalıştırıyorsanız, geçici çıkışı ve yürütme sırasında ortaya çıkmış hataları gözden geçirmek isteyebilirsiniz. Bunu yapmak için yeniden yönlendirme sözdiziminin değişkenlerini kullanabilirsiniz: |&, >&, >>&, dikey çubuk, eşzamanlı olarak stdout'u oluşturur ve stderr'yi ekler. Şekil 6'da bir çıkış akışında stdout ve stderr'nin nasıl birleştirildiği gösterilmektedir.

Z kabuğuna giriş

Modern UNIX kabuklarının çoğu -- Bourne kabuğu (bash) ve Korn kabuğu (ksh) dahil -- burada belirtilen yeniden yönlendirmeleri destekler, ancak bu kabukların her ikisi için gerekli özel sözdizimi biraz farklı olabilir. (Özellikler için kabuk belgelerinizi denetleyin.)

Yeniden yönlendirme işleçlerinin çoğu, en az 25 yıldır tüm UNIX kabuklarında kullanılan tutarlı özelliklerdir. Ancak, bu kabukların çoğu yeniden yönlendirme için yeni zemin oluşturma ve yeniden yönlendirmeyi uygulama açısından yeni yollar keşfetme konusunda başarısız olmuştur. Örneğin, kabukların çoğu yalnızca tek bir dosyanın girişini yeniden yönlendirebilir ve çıkışı birden çok hedefe yönlendirmek için tee gibi bir yardımcı program kullanmanız gerekir. (Tesisatçıların kullandığı T bağlantı parçası gibi tee'nin bir giriş ve iki çıkışı vardır.) Aşağıda, kabuk (komut satırı yorumcusu) olarak bash kabuğunun kullanıldığı bir örnek gösterilmiştir:

bash$ ls
tellme
bash$ cat tellme
echo Your current login, working directory, and system are...
whoami
pwd
systemname
bash$ bash < tellme |& tee log
Your current login and working directory are...
strike
/home/strike
bash: systemname: command not found
bash$ ls

tellme log
bash$ cat log
Your current login and working directory are
strike
/home/strike
bash: systemname: command not found

UNIX kabukları yüksek oranda özelleştirilmiştir ve genellikle klavye ile etkileşimli bir şekilde kullanılır; ancak, bash gibi bir kabuk da girişi bir dosyadan okuyabilir. (Sonuçta, stdin yalnızca bir dosyadır.) Önceki ufak parçada, bash < commands sözcük grubu, bash komutunun tellme dosyasında bulduğu komut listesini yürütmesini sağlar. |&tee log sözcük grubu, bash komutunun stdout ve stderr'sini, stdin'ini stdout'u ve dosya günlüğüne yazdıran tee yardımcı programına bağlar.

Peki, bash kabuğunun birden fazla giriş dosyasını işlemesini isterseniz ne olacak? Belki de çalışacak tek çözüm cat file1 file2 file3 | bash olacaktır; çünkü bash, bash < file1 < file2 < file3 gibi bir sözdizimini desteklemez.

Bununla birlikte, bash, çıkışı birden fazla hedefe yeniden yönlendirmez. Örneğin, bash komut satırından bighairyscript > ~/log | mail -s "Important stuff" team gibi bir yönerge giremezsiniz.

Ancak, nispeten yeni bir kabuk olan Z kabuğu (zsh; bkz. Kaynaklar), aynı komut satırında birden çok giriş ve çıkış yeniden yönlendirmesini işleyebilir. Örneğin, aşağıda stdout'u log (günlük) adlı bir dosyaya kaydeden ve bunu, e-posta ile size gönderen bir komut gösterilmiştir:

zsh% bash < tellme > log | mail -s "Who you are" 'whoami'
bash: line 4: systemname: command not found
zsh% <log
Your current login, working directory, and system are...
strike
/home/strike

('whoami' sözcük grubu, whoami komutunu çalıştırır ve bu komutun sonucunu, sözcük grubunun yerine yerleştirir. Komut satırının geri kalanını çalıştırmadan önce küçük bir kabuk komutunu çalıştırmaya benzer.)

Önceki komutu soldan sağa doğru gözden geçirelim. bash komutu, log dosyasını oluşturur ve tellme içinde bulunan komutların stdout'unu size postalar. Stderr, > ya da dikey çubuk karakteriyle yeniden yönlendirilmediğinden, hata iletileri stdout'a yazdırılır. <log komutu, başka bir Z kabuğu kısaltmasıdır; cat ile aynıdır. (Ve evet, > file komutu cat > file komutu ile aynıdır.)

Z kabuğu birden çok giriş yeniden yönlendirmesini de işleyebilir. cat < file1 < file2 < file3 Z kabuğu komut satırı, cat file1 file2 file3 ile aynıdır. Kuşkusuz, önceki sözdizimi ikincisinden daha hantaldır ve genellikle, birden çok stdout yeniden yönlendirmesi daha sık kullanılır. Ancak, çalıştırmak istediğiniz yardımcı program birden çok giriş bağımsız değişkenini kabul etmiyorsa, Z kabuğunun birden çok girişi yeniden yönlendirmesi işe yarayabilir.

Z kabuğu, daha iyi globbing (genel arama karakteri eşleştirmeleri), gelişmiş kalıp eşleştirmeleri ve komut satırına yazmanız gerekenleri en alt düzeye indiren kapsamlı otomatik tamamlama sistemini de içeren diğer yeni inceliklerle doludur. Bu dizinin sonraki iki makalesinde Z kabuğuyla ilgili daha ayrıntılı bilgi verilecektir.

Kabukla ilgili incelikler

Kesinlikle daha üretken bir şekilde çalışmanızı sağlayacak bazı güçlü komut satırı birleşimlerini aşağıda bulabilirsiniz. Komutlar yalnızca zsh içinde değil tüm kabuklarda çalışır.

• tar ile herhangi bir dizininin simgesel bağlantıları da içeren bire bir kopyasını oluşturun:

  tar cf - /path/to/original | \ (mkdir -p /path/to/copy; cd /path/to/copy; tar xvf -)

  
  

  İlk tar, /path/to/original dizinini arşivler ve stdout'a arşiv dosyasını gönderir; oluşturma (c) seçeneğiyle kullanılan tire (-) işareti stdout'u belirtir. Parantez içindeki komut bir alt kabuktur: Alt kabuktaki komutlar, geçerli kabuğun ortamını etkilemez. mkdir -p komutu, oluşturulması gereken ara dizinlerle birlikte adlandırılan dizini oluşturur ve cd komutu yeni dizine geçilmesini sağlar. İkinci tar, stdin'den bir arşivi okur ve yerinde açar; ayıklama (x) seçeneğiyle kullanılan tire işareti stdin'e başvurur.

• Bir komut sırasının stdout'unu kaydetmek ve aynı zamanda görüntülemek için less -O file komutunu kullanın. -O seçeneği, stdin'i adlandırılan file dosyasına kopyalar. Aşağıdaki örneği inceleyin:

  sort /etc/aliases | less -Osorted

  
  

• Bir dizinde binlerce dosya bulunuyorsa, kabuğunuz (zsh dahil, dosyaların sayısına ve adlarına bağlı olarak) tüm dosyaları genel arama karakteri eşleştirmelerini kullanarak numaralandıramayabilir; çünkü, komut satırı genellikle belirli sayıda karakterle sınırlandırılmıştır. Bu nedenle,

  foreach i (*) ... end

  
  

  gibi kabuk komut dosyası sözcük grupları başarısız olabilir. (Komut satırınızın uzunluğunu geçtiğinizde, Satır uzunluğu aşıldı gibi bir ileti görebilirsiniz.) Böyle bir hata ortaya çıkarsa, bir dikey çubuk karakteri ve xargs yardımcı programını kullanın. xargs, verileri bir dikey çubuktan okur ve okunan her bir satır için belirli bir komutu çalıştırır.

  Örneğin, www.example.com sitesine başvuran sunucunuzdaki tüm Web sayfalarını bulmak için aşağıdaki komut satırını kullanabilirsiniz:

  % find / -name '*html' -print \ | xargs grep -l 'www.example.com' \ | less -Opages

  
  

  xargs, find komutundan dosya adlarını kullanır ve her dosyayı işlemek için yeniden grep -l komutunu çalıştırır; adlandırılan dosyaların sayısı önemli değildir. (Bir eşleşme bulunduğunda, grep -l dosyanın adını yazdırır ve bu dosyada, daha fazla eşleştirme yapmaz.) less, sonuçları sayfalara bölmenizi sağlar ve listeyi, adı belirtilen dosyanın sayfalarına kaydeder. Sonuçta, "www.example.com" dizesini içeren dosya adlarından oluşan bir liste ortaya çıkar.

Yolculuk başlıyor

Bu makalede, UNIX kabuğunun temellerini öğrendiniz. Sonraki makalelerde, komut satırı araçları ve kendi yönetiminizdeki teknikler daha ayrıntılı olarak incelenecektir. Dosya sistemlerinden tüm yerel ağlara kadar, hemen hemen tüm bilgiler ve sistem yönetimi, UNIX komut satırından verimli bir şekilde kullanılabilir.

Bizi izlemeye devam edin!

Kaynaklar

• UNIX Dilinde Konuşma Bu dizinin diğer bölümlerini de inceleyin.
  
  
• zsh posta listesi arşivi: Z kabuğu incelikleri ve ipuçlarıyla ilgili daha fazla bilgi için bu listeyi okuyun.
  
  
• AIX ve UNIX: Daha ayrıntılı bilgi ister misiniz? developerWorks AIX ve UNIX alanı, bilgi içerikli yüzlerce makaleyi ve giriş düzeyindeki, orta ve ileri düzeydeki öğreticiyi içerir.
  
  
• developerWorks teknik etkinlikler ve web yayınları: Güncel developerWorks teknik etkinliklerini ve web yayınlarını izleyin.
  
  
• Podcasts: İlgili ayarları yapın ve IBM teknik uzmanlarının bilgilerine ulaşın.

• Z kabuğu: Z kabuğunun en son sürümünü Z kabuğu ana sayfasından yükleyin.
  
  
• IBM deneme yazılımı: developerWorks'deki yazılımı doğrudan yükleyerek bir sonraki geliştirme projenizi oluşturun.
  
  

• Zsh Wiki: İşbirliği yapın, tartışın ve zsh deneyiminizi paylaşın.
  
  
• AIX ve UNIX forumlarına ve developerWorks Web günlüklerine katılın ve developerWorks topluluğunda yer alın.
  
  

Yazar hakkında